Ko­cha­na, bied­na mo­ja Żo­necz­ko!

Czu­ję, że ży­cie u Was nie jest ła­twe. [...] Nie sta­raj­cie się o mo­je wy­do­sta­nie. [...] Głod­ny nie je­stem, Wa[ndo]. Mieszka­my w sa­li po dzie­się­ciu, ma­my tu cie­pło. Miej­sca do spa­ce­ru jest co praw­da ma­ło, bo dru­ty prze­szka­dza­ją, ale ma­my sa­lę gimnastycz­ną i tu wy­ła­do­wu­je­my ca­ły nadmiar ener­gii. Wsta­je­my o siód­mej, po­tem ma­my lek­cje, czy­tam du­żo i spro­wa­dzam du­żo nie­miec­kich ksią­żek fa­cho­wych. Obiad o dwu­na­stej, a po­tem zaj­mu­je­my się, jak kto mo­że. Słu­cha­łem wielu cie­ka­wych od­czy­tów wy­gło­szo­nych przez ko­le­gów, pro­fe­so­rów uni­wer­sy­te­tów. Ma­my chór, te­a­trzyk, nawet or­kie­strę. A jed­nak jest smutno, jak za­wsze w nie­wo­li. Tę­sk­nię bar­dzo, Wa! Wiesz prze­cież i znasz mnie. Nic nie po­ra­dzi­my na to. Wi­sisz nad mo­im łóż­kiem i co­dzien­nie, gdy z ra­na otwo­rzę oczy, spo­ty­kam Cie­bie.

Pacz­ki Wa­sze do­cho­dzą re­gu­lar­nie, le­piej na­wet niż li­sty. [...] Z pa­pie­ro­sa­mi u nas kru­cho. Cie­szę się, że otrzy­ma­łem od Zochy tę odro­bi­nę pie­przu. To wiel­ki przy­smak. Chle­ba już mi nie po­sy­łaj­cie. Ra­czej coś do sma­ro­wa­nia, np. pasztet ze śledzia, sma­lec, tro­chę wę­dli­ny. Wa! Ile mnie to ko­sztu­je, że je­stem bez­rad­ny. Nic nie wiem i nic nie mogę. To jest naj­gor­sze w tym wszy­st­kim.

oflag Woldenberg, 23 stycznia

Tłu­kę się z my­śla­mi i uczu­ciem wiel­kiej tę­sk­no­ty do Cie­bie i do Was. Prze­ży­wam tu za dru­ta­mi wszy­st­kie Wa­sze tro­ski i zmaga­nia się, o których ma­ło wiem, ale je czu­ję. Pacz­ka Ma­my przy­szła mi w po­rę.

I my ma­my swo­je tro­ski. Po­ło­że­nie ra­tu­je mo­je do­bre zdro­wie. Chle­ba otrzy­mu­je­my bar­dzo ma­ło. Da­je się od­czuć brak so­li. Ty­to­niu już nie mam, choć z Lu­bli­na mi przy­sła­li, ale dzie­li­my się. Za­pi­sa­łem się na kurs bu­dow­la­ny. Z ję­zy­kami idzie mi dobrze. Znam już trzy oprócz pol­skie­go. Co w do­mu? Wa[ndo]! Przed chwi­lą otrzy­ma­łem Two­ją pacz­kę z jaś­kiem. Ju­tro bę­dę ko­le­gom opo­wia­dał, ja­kie to jest wra­że­nie, gdy się śpi na praw­dzi­wym jaś­ku z czy­stą po­szew­ką. Czę­sto ra­no, gdy się bu­dzę, wy­da­je mi się, że za chwi­lę się spo­tka­my. Cięż­ko mi bar­dzo bez Cie­bie. Wiesz sa­ma. Wczo­raj ob­cho­dzi­łem mo­je imie­ni­ny. Otrzy­ma­łem du­żo ży­czeń od ko­le­gów. Lu­bią mnie. [...] Otrzy­ma­li­śmy du­że, cięż­kie tre­py. Cho­dzi­my więc wszy­scy po­waż­nie i po­wo­li. W tych, które otrzy­ma­łem od Cie­bie, upra­wiam gim­na­sty­kę. Cza­su nie mar­nu­ję. Wczo­raj my­ślą by­łem z Wa­mi, bo pew­no my­śle­li­ście o mnie. Ko­cham Cię bar­dzo.

Twój Bol.

oflag Woldenberg, 20 sierpnia

Dzień do­bry Wa[ndo]!

[...] Śmie­szne jest to spo­łe­czeń­stwo, w którym ży­ję: brak czyn­ni­ka kobiece­go, brak wal­ki o byt, rów­ność sta­nu posiada­nia i ry­wa­li­za­cja umy­sło­wa nada­ją spe­cjal­ne pięt­no. Ary­sto­kra­cją na­szą są po­za le­ka­rza­mi szew­cy, kraw­cy i... na­u­czy­cie­le języków. Uroz­ma­i­ca­my bez­na­dziej­ność ży­cia kon­cer­ta­mi symfo­nicz­ny­mi wła­snej, du­żej orkie­stry, wystawiliśmy Ze­mstę, Cyruli­ka se­wil­skie­go, a si­ły ar­ty­stycz­ne to sła­wy przedwo­jen­ne. Naj­sław­niej­si ar­chi­tek­ci maj­stru­ją de­ko­ra­cje ze sta­rych blasza­nek, tek­tu­ry i in­ne­go ma­te­ria­łu podręczne­go. Gdy­by nie to i gdy­by nie bi­blio­te­ka, nie wiem, jak­by­śmy wy­glą­da­li.

[...] Kość przy­niósł mi tro­chę na­sion rzod­kiew­ki, idę siać.

oflag Woldenberg, 14 kwietnia

Wa[ndo] ko­cha­na!

Wy­bacz, że za­po­mnia­łem na­pi­sać Ci coś przy­jem­ne­go na 25 ma­ja, ale dwudziestego trzeciego mia­łem na­bo­żeń­stwo za Tat­kę i na chwi­lę my­śli ucie­kły mi od Cie­bie. Ale wra­ca­ją jak mu­chy do pla­stra mio­du, który od Cie­bie do­sta­łem. Opa­li­łem się na czar­no, bo od kil­ku dni ma­my upa­ły, cho­dzę ca­ły dzień w spoden­kach i bo­so, gram w pił­kę. Śmieszne jest to na­sze ży­cie. Wyo­braź so­bie spo­łe­czeń­stwo, gdzie nie ma ko­biet i wal­ki o byt, gdzie ży­cie jest nud­ne wsku­tek wy­bu­ja­łe­go in­te­lek­tu­a­li­zmu i gdzie nie zda­rza­ją się wy­pad­ki ho­mo­se­ksu­a­li­zmu. God­ne podzi­wu, choć ma­my i me­lan­cho­li­ków, i de­spe­ra­tów. Wio­sna i la­to re­ge­ne­ru­je nadwą­tlo­ne si­ły du­cho­we. Bez­ter­mi­no­wość na­sze­go po­by­tu to jest naj­więk­sza zmo­ra. Dru­ty sil­nie dzia­ła­ją na psychi­kę czło­wie­ka. Ja mam ta­kie uspo­so­bie­nie, że nie­ła­two pod­da­ję się i jak do­tych­czas za­cho­wu­ję zu­peł­ną rów­no­wa­gę. Obser­wu­ję, po­zna­ję lu­dzi, tra­fiam im do prze­ko­na­nia i wre­szcie da­ję się lu­bić. [...] Do­tych­czas nie mia­łem spra­wy ho­no­ro­wej.

Ca­łu­ję. Twój Bol

oflag Woldenberg, 1 czerwca