W sobotę [8 czerwca] po lekcjach, przed wieczorem, wybrałam się na piechotę do domu (dwanaście kilometrów). […] Miałam kilka ulotek, przyczepiałam je na przydrożnych drzewach. Nikt nie widział. Ulotki to odezwa podpisana przez kilku dowódców WiN (m.in. „Zagończyka”, „Orła”, „Zaporę”, „Harnasia”), jak Polacy mają głosować w zbliżającym się referendum. Wszędzie pełno plakatów, nawołujących do głosowania „3×TAK”. A nasi przywódcy wyjaśniają, dlaczego trzeba głosować „3×NIE”.

Wcześniej były ulotki informujące o manifestacji młodzieży w Krakowie po zamordowaniu przez Sowietów studentki.

Zwoleń, 9-10 czerwca, Zielone Święta

W niedzielę 30 czerwca odbyło się referendum. W Ciepielowie lokal wyborczy mieścił się w remizie strażackiej. Widać na rynku milicję i wojsko, kręcą się też jacyś nieznani cywile. Wszyscy nasi znajomi twierdzili, że głosowali „3×NIE”.

Zwoleń, 4 lipca

Dziś było głosowanie nazwane referendum i w naszym urzędzie – mimo niedzieli – [Czesław] Dziubiński [naczelnik Urzędu Pocztowego] musiał siedzieć przy telefonie, gdyż co jakiś czas ktoś z magistratu dzwonił do Sandomierza. Przed tym głosowaniem dużo było w miasteczku różnej propagandy, nocami na ścianach jedni pisali „tak”, drudzy „nie”. U nas było spokojnie, ale gdzie indziej podobno miały miejsce napady, a nawet ginęli ludzie. Ja głosowałem trzy razy „tak”, bo o ile co do pierwszego pytania było mi wszystko jedno, to z następnymi się zgadzałem.

Zawichost, 30 czerwca

Dla wszystkich Polaków jest dziś jasne, że referendum ma dać władzy podstawę do tego, by rządzić, powołując się na rzekome poparcie społeczne. Referendum mogło dać Polsce szansę i władze raz jeszcze z tej szansy nie skorzystały. Dlatego na pytanie, czy brać w nim udział, muszeni jesteśmy dać jednoznacznie odpowiedź: „Nie!” Społeczeństwo nie powinno brać udziału w przedsięwzięciu o wyłącznie propagandowym charakterze.

25 października

Na 29 listopada władze PRL wyznaczyły termin referendum, które ma być kolejnym pozorem demokratycznego życia naszego kraju. Biorąc pod uwagę, że:

— nie stworzono warunków do nieskrępowanej wypowiedzi całego społeczeństwa;
— pytania zostały sformułowane w sposób demagogiczny;
— w celu uzdrowienia gospodarki konieczna jest nie jej reforma, lecz radykalna zmiana systemu,

Krakowska Rada Koordynacyjna NZS wzywa do bojkotu tej propagandowej farsy.

Kraków, 9 listopada

Transparent przeciwko referendum [dotyczącemu reformy gospodarczej] dał nam się we znaki najbardziej ze wszystkich do tej pory rozwieszonych. Akcję zaplanowano początkowo na 23 listopada. W tym dniu uczestnicy akcji nadaremnie wyczekiwali na poprawę pogody. Prawie cały dzień padało, co uniemożliwiało ulotkowanie. [...]

[...] przerzucamy nieszczęsny transparent na Bródno. Chcemy go wywiesić 26 listopada o 7.00, gdy ludzie będą jechać do pracy. Po 6.00 okazuje się, że nasz kolega nie dostarczył „na lokal” nożyc do cięcia kłódek. Dzwonimy do niego do domu, podrywając z łóżka całą rodzinę, i dajemy wyraz naszej goryczy. Na zaplanowaną akcję jest już za późno. Na ulicach prawie pusto.

Kolejny raz przewozimy transparent. Zjawia się „winowajca” z nożycami. Sprawdzamy możliwość wywieszenia na placu Dzierżyńskiego. Po oględzinach miejsca pomysł odpada. Po raz kolejny dochodzimy do wniosku, że w Warszawie jest niewiele miejsc dla tego typu akcji. Zapada decyzja „wzięcia siłą” klapy na Grójeckiej. O 13.30 trójka „wieszaczy” wchodzi do budynku. Klapa okazuje się tym razem otwarta. Sprawnie przygotowany do wywieszenia transparent z podpalonymi lontami wędruje za krawędź dachu. Jeden z wieszających jest zmuszony położyć się w kałuży. Jeszcze przywiązanie lin do kominów i odwrót. Klapa zostaje zamknięta na naszą kłódkę. Żadne drzwi się nie otworzyły, nikt niczego nie zauważył.

Wielka ulga, że pozbyliśmy się fatalnego, zauroczonego transparentu, a po piętnastu minutach — gorycz porażki. Lonty z jednej strony najwyraźniej zgasły i transparent nie rozwinął się. Z żalem patrzymy na tłum na ulicy i świecące tego dnia słońce.

26 listopada

Teraz tak — tonacja. Żadnego przygnębienia, żadnego biadolenia, tym bardziej paniki, a na odwrót podkreślanie satysfakcji z uzyskania szerokiej opinii społeczeństwa, która po pierwsze potwierdziła zaufanie do instytucji referendum mimo szerokiego nawoływania do bojkotu i z zewnątrz, i z wewnątrz. Potwierdziła zaufanie do intencji władzy, która chciała w ten sposób uzyskać autentyczną odpowiedź. I po trzecie, potwierdzenie chęci i woli realizacji reform. Ja mówię wciąż o głosujących oczywiście [...] Referendum nie tylko było aktem, ale było pewnym procesem wielkiej konsultacji, która się rozpoczęła z momentem ogłoszenia referendum i wielkiej dyskusji, która przyniosła wiele wniosków, które teraz będą i są studiowane do odpowiedniego wprowadzania.

Warszawa, 30 listopada

Reżymowe referendum w dniu 29 listopada zostało odrzucone przez naród. Zabrakło ustawowego quorum do jego przyjęcia: 50%. Tylko 44% Polaków opowiedziało się za rzekomymi zmianami demokratycznymi, a 46% za proponowanymi szybkimi reformami gospodarczymi. Zresztą tylko 68% spośród 26 milionów uprawnionych do udziału w referendum wzięło w nim udział, jeśli wierzyć obliczeniom, które mogą być zawyżone. [...]

A rząd mimo porażki zapowiada kontynuację reform, polegających na ponad stuprocentowych podwyżkach cen od Nowego Roku, przerzucając odpowiedzialność za ruinę kraju na znękany naród. [...]

Sklepy już puste, ludzie wykupują wszystko („Bronią się przed rozpaczą”), a rząd teraz będzie mógł się mścić, dusić, gnieść, dręczyć zniewolony, ledwie dyszący naród, ze złośliwą satysfakcją: „Sami tego chcieliście, nie popierając nas!”...

Warszawa, 1 grudnia

Tow. Wojciech Jaruzelski:

Pierwsze to telekonferencja dzisiaj. Drugie to konferencja prasowa tow. Urbana. Trzecie to Dziennik Telewizyjny, nie wiem, czy już ten o 17-tej czy 19.30, to będzie zależało od tego całego rozkładu jazdy i czasu ogłoszenia, i wreszcie informacja dla przedstawicieli państw obcych. Proszę, żeby tow. Czyrek zrobił to w KC w stosunku do ambasadorów krajów socjalistycznych. Tow. Orzechowski, w jakiejś formule, nie wiem, czy wszystkich zbierać, ale znaleźć jakąś formułę, która by możliwie szybko doprowadziła do ambasad nasze stanowisko. Tutaj pilność bardzo się liczy.

Teraz tak — tonacja. Żadnego przygnębienia, żadnego biadolenia, tym bardziej paniki, a na odwrót — podkreślenie satysfakcji z uzyskania szerokiej opinii społeczeństwa, która po pierwsze potwierdziła zaufanie do instytucji referendum mimo szerokiego nawoływania do bojkotu i z zewnątrz, i z wewnątrz. Potwierdziła zaufanie do intencji władzy, która chciała w ten sposób uzyskać autentyczną odpowiedź. I po trzecie, potwierdzenie chęci i woli realizacji reform. Ja mówię wciąż o głosujących oczywiście.

Zdecydowana większość uprawnionych do głosowania, to jest blisko 68%, a więc ponad dwie trzecie, akcentować takie właśnie wskaźniki, bo one do wyobraźni trafiają, ponad dwie trzecie odpowiedziało na wezwanie Sejmu dając w ten sposób dobitny dowód chęci rozmowy z władzą na tematy o szczególnym znaczeniu dla kraju. Zdecydowana większość głosujących opowiedziała się za propozycjami. [...]

Sejm, przyjmując wyniki referendum jako wiążące, zajmie stanowisko 5 grudnia. Dalej, zgodnie z wielokrotnymi oficjalnymi zapowiedziami czy oświadczeniami, referendum nie miało na celu uzyskania odpowiedzi na pytania, czy realizować reformę gospodarczą, czy realizować demokratyzację, a jedynie w jakim to czynić tempie i zakresie. I to właśnie będzie w najbliższym czasie przedmiotem analiz i konkretnych konsultacji, z OPZZ, z kółkami rolniczymi, jeszcze z kimś. Jeśli chodzi o ten drugi punkt, to z organizacjami społecznymi itd.

I teraz już z takich rzeczy do propagandowego wygrywania i podkreślania. Szczególne potwierdzenie determinacji władzy, polityki naszej na demokratyzację. Referendum jest tego szczególnym potwierdzeniem. Wysoka forma wyrażania demokratycznej woli, nawet kosztem pewnych z tego tytułu ponoszonych strat, mam na uwadze rynek. Tu trzeba to wyraźnie powiedzieć, właśnie dowód szczególnej jawności, zaufania do społeczeństwa.

Warszawa, 30 listopada