Nasza kampania o obce języki „Obywatele, nie jąkać się” wzbudziła wielkie zainteresowanie zarówno w prasie, jak i w różnych środowiskach, i to nie tylko wśród nauczycieli szkół średnich i akademickich, ale także w miejscach, w których się nie spodziewaliśmy. W „Ursusie” dyrekcja uruchomiła pięć kursów językowych. 

Warszawa, 17 września 

W redakcji zjawiłem się kilka minut po ósmej. W fabryce jest tak, że robotnicy z pierwszej zmiany zaczynają pracę o 6.00, pracownicy umysłowi – o 7.00, a my w redakcji o 8.00. [...]

W pokoju redaktorów nie było nikogo, wszyscy siedzieli u szefowej. Postawiłem neseser na krześle i wszedłem do sąsiedniego pokoju.

„Słyszy pan?” — spytała szefowa i wszyscy wlepili oczy we mnie. Próbowałem coś usłyszeć, bezskutecznie. „Nie słyszy pan tej ciszy?” — zdziwiła się. „Strajk, panie Jurku, żadna maszyna nie została włączona. No, niech pan posłucha tej ciszy”.

Ursus, 25 czerwca

25 czerwca 1976 miałem pierwszą zmianę. [...] Pociągi były zatrzymane. Siedzieliśmy na trawie [...] Przyleciał helikopter. […] Dołączyła do nas druga zmiana. Komuś przyszło do głowy, żeby rozkręcić szyny. Ale trudno rozkręcać szyny, kiedy się nie ma odpowiednich narzędzi.

Wtedy powiedziałem o moim bracie — Ireneuszu Majewskim. Cięty był na komunę [...]. Kiedy zjawiłem się u niego i  powiedziałem, co się dzieje, zatarł z radości ręce. „No, wreszcie skończy się!” — powiedział. Załadowaliśmy butlę z tlenem i palnikiem acetylenowym na starego forda z lat 50. i pojechaliśmy pod fabrykę. Nawet nie musieliśmy ciąć szyn, tylu było chętnych. Tyle, że w butli było mało tlenu, ledwo nadcięli szynę. Musieliśmy jechać po nową butlę. Kiedy wróciliśmy po raz drugi, to ci na torach jakoś sobie poradzili; rozkręcili szyny, odłączyli elektrowóz od pociągu i zepchnęli z szyn.

Ursus, 25 czerwca

Jechał pociąg, zatrzymał się pod sygnałem. To był pociąg na linii Żyrardów–Warszawa. Więc wszyscy zaczęli dziurą przechodzić na tory. Pyta się kolejarz, co się dzieje. „Strajk” — mówimy. „To siadajcie na torach” — no i myśmy usiedli na torach. [...]

Ludzie zaczęli zatrzymywać samochody jadące od strony Włoch. Nie dali nikomu przejechać, tylko karetki były przepuszczane. Jechał samochód z chlebem. Młodzież skoczyła na ten samochód, zaczęła rabować chleb. [...] potem jaja — drugi samochód. Trzeci samochód jechał z cukrem, 5 toreb zrzucili. Ja zaczęłam krzyczeć: „Panowie to nie jest strajk, to jest czyste złodziejstwo! Dlaczego to robicie?”. Więc wszyscy do mnie i zaczęli wyzywać. [...] „Komunistko” — tak na mnie krzyczeli. A przecież ja nigdy nie należałam do partii, nie byłam komunistką — no, ale krzyczeli. [...] Potem jechał samochód z płytami betonowymi na budowę. Zatrzymali.

Ursus, 25 czerwca

Było już po zachodzie słońca, dobrze szaro, prawie ciemno, gdy przyjechało ZOMO. Wszystko rozegrało się na  placu między budynkiem dyrekcyjnym a torami kolejowymi. W pewnej chwili zobaczyłem zomowców wysypujących się z bud. Byli w pełnym rynsztunku — w hełmach z przezroczystymi przyłbicami, mieli pałki i tarcze. Było jakieś wezwanie do rozejścia się. Takie ultimatum. […]

Zaczęli od gazu. Część ludzi siedziała w zatrzymanym pociągu. Pociski gazowe rozbijały szyby i wpadały do środka. Zapalił się wagon. Z naszej strony leciały kamienie z podtorza, naturalna amunicja. Były pod ręką, to się strzelało. Wreszcie milicjanci ruszyli do szturmu.

Ursus, 25 czerwca

Zmiana cen detalicznych podstawowych artykułów spożywczych jest, oczywiście, sprawą bardzo trudną, dotyczy bowiem każdej rodziny, każdego obywatela. Proponując — mimo to — tę zmianę kierowaliśmy się nieodpartymi koniecznościami, a przede wszystkim niełatwą sytuacją, jaka istnieje od długiego czasu, w dziedzinie zaopatrzenia w mięso i jego przetwory. [...]
Opracowany przez rząd projekt rozwiązań przedstawiliśmy Sejmowi i całemu społeczeństwu jako propozycję, a nie ostateczną decyzję. Decyzję uzależniliśmy od przebiegu i wyników dyskusji, od stanowiska, jakie wobec tych problemów i wobec tego projektu zajmą ludzie pracy. W ciągu dnia dzisiejszego w większości zakładów pracy w całym kraju odbywały się konsultacje w tej sprawie.
Wśród przeważającej części ich uczestników motywy i intencje rządowego projektu znalazły zrozumienie. Równocześnie jednak zgłoszono wiele wniosków i uwag co do proponowanej zmiany struktury cen, do zakresu zmian, jak również do zasad podziału rekompensaty.
Złożono ogromnie dużo konkretnych propozycji zasługujących na bardzo wnikliwe rozpatrzenie.
W tej sytuacji rząd uważa za niezbędne ponowne przeanalizowanie całości sprawy. Wymaga to dłuższej, co najmniej kilkumiesięcznej pracy. W związku z tym i w imieniu Rady Ministrów i po zasięgnięciu opinii Prezydium CRZZ zwróciłem się do Prezydium Sejmu o wycofanie obecnie rządowego projektu.
Równocześnie Rada Ministrów zarządziła utrzymanie dotychczasowych cen detalicznych artykułów żywnościowych. [...]
Jestem pewien, że całe społeczeństwo, a przede wszystkim klasa robotnicza przyjmie tę decyzję, jako jeszcze jedno potwierdzenie demokratycznych zasad, którymi partia i rząd kieruje się w swej polityce społecznej.

Warszawa, 25 czerwca

Ktoś krzyknął, że robią z helikoptera zdjęcia. Nie wiem kto, ale ktoś zauważył. Spuszczaliśmy wtedy głowy. Jak tylko helikopter nadlatywał, każdy patrzył w dół i nie zadzierał z ciekawości głowy do góry.

Ursus, 25 czerwca

Powiedziałem, że trzeba szybko znaleźć i wystawić telewizor. Dwóch ludzi z tłumu pobiegło, aby przenieść go z sali konferencyjnej Komitetu Fabrycznego na dach stołówki. Ponieważ gdzieś nie można było otworzyć okna, wybito szybę. [...] Zaczyna się „Dziennik Telewizyjny”, a pierwsza wiadomość była poświęcona pogarszającej się jakości obuwia z fabryki w Radomiu. Stałem i dygotałem. Byłem głodny, zmęczony fizycznie i psychicznie. [...] Kilka tysięcy osób czekało na informację o odwołaniu podwyżki, a w telewizji gadali o butach. Ludzie się wściekli, zaczęli rzucać kamieniami w telewizor.

Wreszcie Jaroszewicz przemówił. Wtedy dopiero zaczęła się rozróba. Zamiast się uspokoić i rozejść, ludzie zaczęli krzyczeć; były pogróżki i epitety. Nie było żadnych okrzyków o zwycięstwie, krzyczano: „Wy skurwysyny! Wy czerwone chuje! Ruska hołota!”.

Ursus, 25 czerwca 

Przyjechało kilkanaście samochodów. Zomowcy wychodzili z nich już z tarczami, pałami i resztą wyposażenia. Wzywali do rozejścia się. Tłum się nie rozchodził, ale nie był agresywny. Wydawało mi się, że jeszcze chwila i ludzie rozeszliby się do domów. Ludzi było jeszcze dużo, kilkaset osób na pewno. Może były jakieś okrzyki. W pewnym momencie zomowcy ruszyli do ataku. Z tłumu poleciały w ich stronę kamienie. Milicjanci strzelali jakimiś pociskami, gazem, także pociskami świetlnymi. [...] Widziałem [...] pociski wybijające szyby w wagonach pociągu dalekobieżnego, do którego schroniła się część ludzi.

Ursus, 25 czerwca 

25 czerwca przyjechałem do pracy na godzinę 7.00. Ggdy wchodzi się do dużego zakładu przemysłowego, to zawsze słychać stukot, hałas. Tym razem, gdy wszedłem do „Ursusa”, było cicho. Tylko szum, syk powietrza ze zniszczonych przewodów z instalacji pneumatycznej, którego normalnie w ogóle nie słychać. To była pierwsza rzecz, na którą zwróciłem uwagę. Coś się dzieje. Podszedłem do bramy i usłyszałem, że jest strajk.

Ursus, 25 czerwca

Zomowcy wychodzili już z nich [z samochodów], już z tarczami, pałami i resztą wyposażenia. Wzywali do rozejścia się. Tłum się nie rozchodził, ale nie był agresywny. Wydawało mi się, że jeszcze chwila i ludzie rozeszliby się do domów. Ludzi było jeszcze dużo, kilkaset osób na pewno. Pewnie były jakieś krzyki. W pewnym momencie zomowcy ruszyli do ataku. Z tłumu poleciały w ich stronę kamienie. Milicjanci strzelali jakimiś pociskami, gazem, także pociskami świetlnymi. Nie wiem, czy strzelali celowo, czy to przez przypadek, w każdym razie pociski te spowodowały pożar w wagonie. Potem oskarżano protestujących o podpalenie wagonu. Widziałem na własne oczy pociski wybijające szyby w wagonach pociągu dalekobieżnego, do którego schroniła się część ludzi.

Ursus, 25 czerwca

Nie muszę towarzyszom mówić, jakie hasła tam podnoszono. W każdym  razie było to zaprzeczenie demonstracji, było to zaprzeczenie czegokolwiek, co może być tolerowane w normalnie szanującym się państwie. […]

Ja uważam, że trzeba będzie od jutra odbyć we wszystkich województwach masowe wiece, wiece na kilkadziesiąt tysięcy ludzi, nawet sto czy ponad sto tysięcy, tam gdzie towarzysze mają takie możliwości, żeby to były wiece złożone z ludzi dobranych […].

Towarzysze, mnie to jest potrzebne jak słońce, jak woda, jak powietrze. […] I my nie możemy pozwolić na to, żeby w tym kraju byle jaki chłystek narzucał swoją wolę ogromnej ilości ludzi, członkom partii. […]

I trzeba załodze tych czterdziestu paru zakładów powiedzieć, jak my ich nienawidzimy, jacy to są łajdacy, jak oni swoim postępowaniem szkodzą krajowi. Uważam, że im więcej będzie słów bluźnierstwa pod ich adresem, a nawet jeśli zażądacie wyrzucenia z zakładu elementów nieodpowiedzialnych — tym lepiej dla sprawy. […]

Tylko moja zimna krew, towarzysze, pozwoliła zachować spokój i uchronić od przelewu krwi. Gdybym był bardziej emocjonalny, gdybym mniej panował nad nerwami, to prawdopodobnie polałaby się krew i nie wiadomo, ilu ludzi by zginęło.

Warszawa, 26 czerwca

Następnego dnia przyszłam do pracy rano. Przysłali po mnie kogoś. Powiedział, że jest egzekutywa i  że jestem proszona. Poszłam. Już tam cała świta siedziała. Spytali mnie, gdzie byłam wczoraj, co robiłam. „Byłam tam, gdzie byli wszyscy” — powiedziałam. I tłumaczę: „Tylko patrzyłyśmy”. „A po torach pani latała?”. Mówię: „Nie, po torach nie latałam”. „No to co pani robiła?”. Zdenerwowałam się trochę. „Wzięłam flagę i z tą flagą latałam” — zażartowałam. Kierownik podniósł się i mówi tak: „Za przewinienie jest pani zwolniona w trybie natychmiastowym, paragraf 52, proszę oddać przepustkę. Nie wolno pani wchodzić na zakład”.

Oddałam przepustkę. Nie wolno było mi nawet zdać narzędzi, nic — potraktowali mnie jak bandytę. Od razu na wózek. Za bramę mnie wywieźli jak jakiegoś bandziora i koniec.

Ursus, 26 czerwca

Wróciłem do Warszawy 2 lipca rano, zupełnie nieprzytomny ze zmęczenia [...]. Padłem więc zupełnie nieprzytomny i Gajka wyłączyła telefon. O te wyłączenia często spieraliśmy się. Ja uważałem, że pod żadnym pozorem nie wolno, Gajka, że czasem trzeba. [...] usnąłem jak kamień i dopiero po południu obudził mnie Henio Wujec. Trzecia była czy czwarta, a on na mnie z krzykiem:

— Co się dzieje! Nie przyjmujecie telefonów!

— Co się stało?

— Strajk w „Ursusie”!

No tak, kiedy po raz pierwszy wyłączam telefon, to właśnie zaczyna się strajk.

Warszawa, 2 lipca

Zaczęto jak zwykle od gróźb. „Pracownicy nie są niezastąpieni i winni o tym pamiętać” — powiedział sekretarz. W odpowiedzi robotnicy dołączyli do postulatów strajkowych żądanie pisemnej gwarancji, że za strajk nikt nie będzie represjonowany. Kierownik obiecał więc, że przedstawi żądania „na górze” i wezwał do podjęcia pracy. Ponieważ nikt się nie ruszył, wskazywał palcem znanych mu robotników i wzywał ich imiennie. Był to moment przełomowy. Nikt się nie wyłamał i stało się jasne, że strajkujący muszą wygrać.

Ursus, 4 lipca

Jedziemy [z Geremkiem] do „Ursusa”. Przed główną bramą flagi, plakaty: „Czekamy na Janka Narożniaka”, „Nie stosować bezprawia — uwolnić Jana Narożniaka”, „Stop bezprawiu, prowokacjom, represjom”. Wpisujemy się na listę. Wchodzimy na teren zakładu, idziemy do lokalu „Solidarności”. Lokal składa się z małego pokoju i salki konferencyjnej. W obu typowy rozgardiasz strajkowy: odezwy, plakaty — wiszą i walają się po podłodze, skrzynki z wodą mineralną i jabłkami, dym papierosów, pełne popielniczki ogryzków, niedopałków, kapsli. Są: Wujec, Bujak, Macierewicz, całe prezydium „Mazowsza”. Potem przyjeżdża jeszcze sporo znajomych: Romaszewscy, Ewa Milewicz, mecenasi Siła-Nowicki, Olszewski. Macierewicz zwraca się do mnie z troską: „Popatrz, co ci komuniści robią z krajem”.

Warszawa-Ursus, 26 listopada

„Ursus” to dwadzieścia zakładów rozrzuconych na dużym obszarze. Od rana ludzie gromadzili się w głównych halach, u siebie. Ale kiedy zaczęto wydawać karty urlopowe, bardzo wielu z nich skorzystało. Początkowo ludzie brali i mówili:
„To tylko tak, na wszelki wypadek, dla bezpieczeństwa”. Z godziny na godzinę było nas jednak coraz mniej, w poszczególnych zakładach i wydziałach zostało po kilkanaście osób.

Zbliżała się noc. Komitet strajkowy kilkanaście razy głosował — wychodzimy czy zostajemy? I zostaliśmy. Czterysta osób z piętnastu tysięcy, bo tyle pracuje w „Ursusie”.

Warszawa-Ursus, 14 grudnia

Stanęliśmy w kole. Wcześniej postanowiliśmy, że zachowujemy się spokojnie, strajkujemy, ale nie walczymy. Wdarli się przez okna. Było ich ze trzydziestu–czterdziestu, na początek. [...] Jedni z „kałasznikami”, inni z nożami, wygląd raczej bandycki. Major, który nimi dowodził, wskoczył na jakąś hałdę i powiedział, żebyśmy się nie ruszali, bo oni nie chcą z nami walczyć. [...]

Gdy dowódca grupy „antyterrorystycznej” zobaczył, że walki nie będzie, to krzyknął i do hali weszli zomowcy w normalnym oporządzeniu, z tarczami, pałami i przyłbicami. Utworzyli „korytarz”, przez który kazano nam przechodzić. Bicia nie było.

Warszawa-Ursus, 14/15 grudnia

Koniec procesu „Ursusa”. Kaniewski dostał trzy lata i sześć miesięcy, Czerwiński trzy lata, Kaszuba trzy lata, Filoda — dwa lata z zawieszeniem na trzy lata.

Gdy odczytywano uzasadnienie wyroku ktoś z publiczności w ostatnim rzędzie powiedział dosyć cicho: wyjdźmy. I wszyscy podnieśli się z krzeseł.

Po wyjściu z sali staliśmy na korytarzu, czekając na oskarżonych. Jakkolwiek oddzielała nas od nich kordon milicji, nikt się tym nie przejmował. Biliśmy brawa, a potem długo i głośno śpiewali: „Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy, co nam obca przemoc wzięła, szablą odbierzemy”. Przy ostatnich słowach kilku mężczyzn wzniosło do góry pięści.

Wielu płakało.

Warszawa, 20 stycznia

36 lat temu – 25 czerwca 1976 roku – miały miejsce strajki i demonstracje w związku z zapowiedzianą przez rząd Piotra Jaroszewicza podwyżką cen żywności. Do wystąpień robotniczych doszło w Radomiu i Ursusie oraz Płocku. 

W czwartek – 24 czerwca 1976 – premier Piotr Jaroszewicz – ogłosił w Sejmie podwyżkę cen żywności. Oficjalnie zgłaszał jej projekt „pod konsultacje” społeczeństwa, podczas gdy nieoficjalnie była ona właśnie wprowadzana, bowiem tego samego dnia nowe cenniki zostały rozesłane w zaplombowanych workach do wszystkich województw. Zgodnie z planem podwyżka miała wejść w życie w poniedziałek 28 czerwca, a zatem na społeczne „konsultacje” pozostawiono 2 dni. W praktyce więc społeczeństwo nie miało nic do powiedzenia, z jego głosem władza się nie liczyła. Co oznaczała podwyżka? Mięso miało być droższe o 69%, ceny drobiu – o 30%, masła i nabiału – o 50%, a cena cukru miała wzrosnąć nawet o 100%. Redaktor „Głosu Ursusa” Jerzy Domżalski tak wspominał ten dzień: Dziś odbyło się plenarne posiedzenie Sejmu, podczas którego zabrał głos premier. Wieczorem radio i telewizja odtworzyły wystąpienie. […] Było upalnie, okna w mieszkaniach pootwierane na oścież, wiec ze wszystkich stron dolatywał głos Jaroszewicza. Szedłem wolno ze stacji w Ursusie do domu, wysłuchałem prawie całego przemówienia. Premier przedstawił — jak to pięknie stwierdził — rządowe propozycje zmian w strukturze cen detalicznych oraz zasady rekompensaty tych zmian. Najważniejszą część wystąpienia rozpoczął od tego, co nie zdrożeje. Nie zdrożeją więc [...]: chleb, pieczywo [poza pieczywem pół-cukierniczym i cukierniczym], mąka [poza gryczaną], płatki, mleko o zawartości 2 procent tłuszczu, niektóre sery, marmolada. Zdrożeje natomiast mięso — średnio o 69 proc., drób — średnio o 30 proc. [...]. Władza liczyła się z faktem, że może dojść do strajków robotników, czy też jak wówczas nazywała je komunistyczna propaganda – „przerw w pracy”.

W piątek – 25 czerwca 1976 – rozpoczął się strajk w Zakładach Metalowych im. gen. Waltera w Radomiu. Około godziny 8.30 uformował się pochód liczący około 1000 osób, który wyszedł poza teren zakładu, celem zawiadomienia o strajku innych dużych zakładów pracy. Przed godziną 10.00 przed gmachem Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy ulicy 1 Maja zebrał się tłum, który liczył około 6000 osób. Robotnicy chcieli rozmów z I sekretarzem KW, Januszem Prokopiakiem. Tow. Prokopiak na rozmowę z tłumem nie wyraził zgody, zaproponował natomiast przyjęcie delegacji robotników. Ci jednak bali się prowokacji i aresztowania, toteż takiej delegacji nie wystosowali. Około godziny 11.00 do tłumu przemówił sekretarz KW Jerzy Adamczyk. Sytuacja zaostrzała się. Około godziny 12.00 część manifestantów wkroczyła do budynku KW i o 12.30 tow. Prokopiak przemówił wreszcie do tłumu. Obiecał przekazać żądania cofnięcia podwyżek cen do Warszawy. Powiadomił o tym telefonicznie członka Biura Politycznego, sekretarza KC – Jana Szydlaka. O nastrojach w Radomiu powiadomił też tow. Edwarda Gierka. 

Tymczasem do budynku Komitetu Wojewódzkiego wchodziły kolejne osoby. Po godzinie 13.00 rozpoczęto plądrowanie gmachu KW PZPR. Leciały z okien dywany, meble, telewizory. Uczestnik demonstracii wspominał: Tłum zaczął napierać na drzwi, a z tym tłumem i ja wpadłam do Komitetu. Stało tam dużo panów elegancko ubranych. Podejrzewam, że to byli milicjanci. Nie interweniowali, patrzyli tylko. Zaczęło się demolowanie, wyrzucanie portretów, biurek, krzeseł. Okrzyki: „Precz z komuną” ― i żeby to wszystko spalić, zdemolować. Naród był rozwścieczony, że partyjniacy mają wszystko. [...] Wyleciał telewizor z pierwszego piętra, huk był niesamowity. Wyrzucali przez okno piwo, banany, wędlinę. Ludzie krzyczeli: „Patrzcie, co oni mieli, co jedzą”.

Po godzinie 14.00 od strony lotniska nadciągnęły zwarte oddziały ZOMO. Rozpoczęto atak na 30 000-40 000 tłum zgromadzony wokół gmachu KW. Ewakuowano ludność z budynku KW. Około 14.30 budynek stanął w płomieniach. Przyjechała straż pożarna do gaszenia Komitetu. Tłum prosił strażaków, żeby odjechali, nie gasili tego „kościoła”, niech się cały w diabli spali, do samych fundamentów. Strażacy zaczęli rozwijać węże, ale ktoś podpalił samochód strażacki.Wzięliśmy z Komitetu długi czerwony dywan i jeździliśmy z nim po mieście. Staliśmy na przyczepie — dziewczęta, chłopcy — krzyczeliśmy: „Dom partii płonie!”, ludzie rzucali nam kwiaty, bili brawo. Pojechaliśmy na ulicę Kielecką [szosa wylotowa na Warszawę] zostawić ten dywan. Gierek przyjedzie, to wejdzie do Radomia po dywanie – wspominał Krzysztof Gniadek.

Oddziały ZOMO próbowały rozproszyć tłum. W ruch poszły długie pałki, armatki wodne i granaty łzawiące. Demonstrujący robotnicy rzucali kamieniami, butelkami z płynami zapalającymi, wznosili barykady. Około 16.00 podpalono gmach Urzędu Wojewódzkiego oraz Biuro Paszportów KW MO. Płonęły samochody. Około godziny 17.00 zginęło dwóch manifestantów – Jan Łabędzki i Tadeusz Zabęcki. Zginęli przygniecieni przyczepą podczas wznoszenia barykady. Po godzinie 19.00 ugaszono płonący KW PZPR. Na ulicach ZOMO zaczęło wyłapywać ludzi. Złapani byli bici i przeprowadzani przez tzw. ścieżki zdrowia. Wielu spośród nich stanowili przypadkowi przechodnie. Teodora Biegańska, pracownica Radomskiej Wytwórni Telefonów, wspominała: Ulicą jechała milicyjna „buda”. Minęła mnie i nagle stanęła. Wyskoczyło z niej mnóstwo milicjantów, dwudziestu, może trzydziestu. Ciągnęli mnie w kierunku samochodu. [...] Jeden z milicjantów uderzył mnie ręką w twarz. Poleciała krew. Gdy próbowali mnie podnieść, mocno objęłam ― już nie pamiętam ― albo latarnię, albo drzewo. Wtedy zaczęli bić mnie pałkami. Po nogach, rękach, palcach, nadgarstkach. Bili mnie po głowie, po szyi i rękach, żebym puściła latarnię. Zaczęli mnie kopać. Po całych plecach, kręgosłupie. Dalej już nic nie pamiętam. Straciłam przytomność. Ocknęłam się na ulicy. Nie miałam już zębów. Byłam cała umazana we krwi. Miałam rozbity nos. Nade mną stała staruszka. Patrzyła przez okno i widziała, jak mnie tłuką. Wyszła na ulicę i podała się za moją matkę. Klęknęła przed jednym z zomowców, pewnie oficerem. Błagała o ratunek. Prosiła, żeby mnie wypuścili, przebaczyli; że będzie mnie pilnować, abym już nie wyszła na ulicę. Wtedy jeden z nich powiedział: „Zabieraj tę kurwę, bo ją zabijemy”.

Nie tylko Radom był miejscem, w którym wybuchł protest robotniczy. Tego samego dnia – 25 czerwca – zaprotestowali robotnicy w Ursusie, na przedmieściach Warszawy. Około 8.00 w Zakładach Mechanicznych „Ursus” przerwano pracę. Roman Bielański, robotnik, wspominał: 25 czerwca przyjechałem do pracy na godzinę 7.00. Ggdy wchodzi się do dużego zakładu przemysłowego, to zawsze słychać stukot, hałas. Tym razem, gdy wszedłem do „Ursusa”, było cicho. Tylko szum, syk powietrza ze zniszczonych przewodów z instalacji pneumatycznej, którego normalnie w ogóle nie słychać. To była pierwsza rzecz, na którą zwróciłem uwagę. Coś się dzieje. Podszedłem do bramy i usłyszałem, że jest strajk.

Kilkuset pracowników opuściło teren zakładów i skierowało się w stronę torów kolejowych. Około godziny 9.30 wokół torów zgromadziło się już 2000 osób. Do zebranych dotarła informacja o przerwaniu łączności między Ursusem a resztą kraju. Robotnicy rozpoczęli blokadę torów. Zatrzymano pociąg relacji Warszawa-Paryż, ekspres „Opolanin”, a po południu jeszcze pociąg relacji Berlin-Warszawa, zatrzymywano również samochody. Jechał pociąg, zatrzymał się pod sygnałem. To był pociąg na linii Żyrardów–Warszawa. Więc wszyscy zaczęli dziurą przechodzić na tory. Pyta się kolejarz, co się dzieje. „Strajk” — mówimy. „To siadajcie na torach” — no i myśmy usiedli na torach. [...] Ludzie zaczęli zatrzymywać samochody jadące od strony Włoch. Nie dali nikomu przejechać, tylko karetki były przepuszczane. Jechał samochód z chlebem. Młodzież skoczyła na ten samochód, zaczęła rabować chleb. [...] potem jaja — drugi samochód. Trzeci samochód jechał z cukrem, 5 toreb zrzucili. Ja zaczęłam krzyczeć: „Panowie to nie jest strajk, to jest czyste złodziejstwo! Dlaczego to robicie?”. Więc wszyscy do mnie i zaczęli wyzywać. [...] „Komunistko” — tak na mnie krzyczeli. A przecież ja nigdy nie należałam do partii, nie byłam komunistką — no, ale krzyczeli. [...] Potem jechał samochód z płytami betonowymi na budowę. Zatrzymali - wspominała Stanisława Wanda Popiołek pracownica kontroli technicznej.

Po południu część demonstrantów podjęła próbę przecięcia szyn palnikiem acetylenowym. Próba się nie powiodła, więc między godziną 17.00 a 18.00 rozkręcono szyny. Wszystko to ze śmigłowców filmowali funkcjonariusze SB. Oddziały ZOMO wkroczyły do akcji dopiero w godzinach wieczornych – około 21.00, gdy wielu demonstrantów było już w domach. Podobnie jak w Radomiu, do opanowywania sytuacji użyto długich pałek, granatów łzawiących. 

Poza Radomiem i Ursusem jeszcze jedno miasto było miejscem protestu robotników przeciw podwyżce cen – 25 czerwca 1976. O godzinie 6.00 rano w Płocku zastrajkowali robotnicy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. 4 godziny później doszło do wiecu na terenie płockiej „Petrochemii”. Po wiecu ruszył pochód pod budynek KW PZPR. Do pochodu dołączali się uliczni przychodnie, a także strajkujący robotnicy Fabryki Maszyn Żniwnych. Marian Zalewski, elektryk Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, wspominał: Gdy wracałem z pracy rowerem, zatrzymałem się obok idącej grupy ludzi, która krzyczała do wszystkich naokoło: „Chodźcie wszyscy z nami!”. Zszedłem wtedy z roweru i poszedłem z nimi. Grupa ta liczyła — moim zdaniem — około pięciuset osób. Nieśli coś w rękach, machali, krzyczeli głośno. W pochodzie, który kierował się w stronę budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR, maszerowali nie tylko ludzie bardzo zawiedzeni, ale także zdecydowani na wszystko. Z różnych stron przyłączali się do nas inni ludzie. 

Działacze partyjni podjęli rozmowy ze strajkującymi, więc tłum się przerzedził, a o 21.00 – podobnie jak w Radomiu i Ursusie – do ostatecznej pacyfikacji przystąpiły oddziały milicji. 

W wyniku protestów robotniczych aresztowano w całej Polsce 25 czerwca 1976 oraz w następnych dniach około 2 500 osób. 26 czerwca władze rozpoczęły na stadionach i placach kampanię propagandową, która miała na celu potępienie protestujących. W prasie i mediach nazywano ich „radomskimi warchołami”. Następowały masowe zwolnienia z pracy. 28 czerwca na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie odbył się wiec poparcia dla tow. Edwarda Gierka i prowadzonej przez niego polityki. Dwa dni póżniej na stadionie „Radomiaka” zorganizowano podobny „wiec poparcia” z udziałem prezydenta Radomia – Tadeuszem Karwickim, który wygłosił tekst potępiający radomskich „warchołów”, tekst, który wcześniej został opracowany w KC PZPR. Następnie władze rozpoczęły falę procesów, w których oskarżonymi stali się uczestnicy czerwcowych protestów. 

Z okazji 36. rocznicy wydarzeń Czerwca’76 zapraszamy do zapoznania się z materiałami tekstowymi, a także ikonograficznymi, ukazującymi m.in. strajkujących robotników, płonący i splądrowany budynek KW PZPR, czy spalone pojazdy na ulicach Radomia. Wystarczy w wyszukiwarce wpisać tag: Czerwiec’76.

(mk-z)