Ci, co przeżyli piekło hitlerowskich obozów zagłady, postanowili unaocznić światu te straszliwe zbrodnie, pozostawiając ich trwałe świadectwo w postaci przekształcenia b. oświęcimskiego obozu w wielkie muzeum martyrologii narodów, zgodnie z naczelnym hasłem byłych więźniów: nigdy nie zapomnieć! Aktualna też stała się sprawa ścigania zbrodniarzy spod znaku trupiej czaszki, a następnie postawienie ich przed sądem, udowodnienia winy i przykładowego ukarania. 

Katowice, 8 kwietnia

Blisko trzy godziny trwa transmisja mszy pontyfikalnej w obozie Oświęcim. Ołtarz zbudowany na placu obok rampy śmierci, na olbrzymim krzyżu cierniowym korona, pasiak z numerem obozowym Ojca Kolbego. [...] Teraz od dłuższego czasu Papież rozdaje komunię św. Tłum śpiewa „U drzwi Twoich stoję, Panie”, ulubioną pieśń Mamuni. Mówiła mi, że przy śmierci chciałaby ją słyszeć obok Mazurka Dąbrowskiego.

Warszawa, 7 czerwca

Chciałbym podkreślić, że słowo Żyd jest określeniem rasy, a chrześcijanin okreś­leniem przynależności religijnej.

To znaczy, że człowiek, który jest Żydem, jest nim przede wszystkim z powodu krwi, a potem dopiero z po­wodu swojej religii, zaś chrześcijaninem człowiek sta­je się wyłącznie z powodu swojej wiary.

W odróżnieniu od tożsamoś­ci żydowskiej, którą uzyskuje się w chwili narodzin, tożsamość chrześcijańska powstaje wówczas, jeśli podąża się dro­gą Zbawiciela, na co wska­zuje zresztą samo jego imię. Nie wystarczy się urodzić, zostać ochrzczonym i wycho­wanym w duchu Kościoła, po­nieważ żadna wiara nie jest przekazywana dziedzicznie ? zawsze jest kwestią osobiste­go wyboru i zachowania. Sło­wem chrześcijaninem człowiek staje się poprzez czyny, a nie poprzez słowa.

Żydów zamordowanych w Oświęcimiu zamordowali nie chrześcijanie, którzy uważali się za chrześcijan ale Niem­cy, którzy uważali się za chrześcijan i którzy utracili prawo, aby się za takich uwa­żać w chwili, kiedy popełnili pierwsze morderstwo. Żyd przestaje być Żydem dopiero w chwili kiedy umiera; chrześcijanin |bez trudu może zginąć na długo przed śmier­cią fizyczną. To co stało się w Oświęcimiu było triumfem bestii w człowieku, a bynaj­mniej nie dramatem religij­nym.

16 października

Wielce Szanowny Panie Premierze, sprawa krzyży oświęcimskich nie przestaje niepokoić Polaków, obrażać Żydów, zaprzątać światową opinię. Jest to tym bardziej zdumiewające, że na przeniesienie krzyży wyrazili zgodę biskupi, działając w duchu sprawiedliwości i pojednania. Tymczasem obrońcami krzyża mienią się także ludzie o kryminalnej przeszłości, dążąc najwyraźniej do wzniecenia awantur i nieporządków w Oświęcimiu i całej Polsce. Czas położyć temu kres, nie chować się za zbędnymi procedurami. Za porządek w państwie odpowiedzialny jest rząd. Wielce Szanowny Panie Premierze! Prosimy o położenie kresu prowokacjom i awanturom w Oświęcimiu. Tak, abyśmy mogli pochylić się godnie i spokojnie nad prochami męczenników.

Jan Błoński, Józef Gierowski, Czesław Miłosz, Władysław Stróżewski, Wisława Szymborska, Jerzy Turowicz

29 września