13 stycznia br. Litwa i Polska podpisały Deklarację o przyjaznych stosunkach, która przewiduje możliwość rozwijania dobrych stosunków zarówno między Litwą i Polską, jak też między Litwinami i Polakami na Litwie. Frakcja Polska oraz Zarząd Główny Związku Polaków na Litwie uważają, że fundamentem, na którym należy budować stosunki między Litwinami i Polakami, są uchwały Rady Najwyższej z 29 i 31 stycznia 1991 r.
Uwzględniając powyższe, zwracamy się do Rady Najwyższe Republiki Litewskiej o poczynienie odpowiednich kroków dla wykonania wspomnianych uchwał.
Pierwsze. Rozpisać wybory do Rad rejonów wileńskiego i solecznickiego do marca lub kwietnia br.
Drugie. Włączyć w skład Państwowej Komisji ds. Litwy Wschodniej deputowanych do Rady Najwyższej RL z rejonów wileńskiego i solecznickiego.
Trzecie. Przyśpieszyć proces formowania powiatu wileńskiego z rejonów wileńskiego i solecznickiego oraz niektórych apilinek z przyległych rejonów oraz opracowania statusu powiatu, mając za podstawę wspomniane uchwały.
Czwarte. Prawnie rozwiązać problem rejestracji polskiej wyższej uczelni.
Piąte. Przy ustalaniu granic Wilna wziąć pod uwagę priorytetowe prawo do własności byłych właścicieli oraz ich prawnych spadkobierców.
Szóste. Opracować reglament używania języków mniejszości narodowych jako urzędowych w miejscowościach ich zwartego zamieszkania.
Siódme. Na podstawie podpisanej przez Litwę i Polskę Deklaracji oraz dokumentów KBWE, dotyczących praw człowieka i mniejszości narodowych, podjąć w Radzie Najwyższej uchwały w sprawie pisowni nielitewskich imion i nazwisk w paszportach i innych dokumentach obywatela Republiki Litewskiej.
Ósme. W okresie do nowych wyborów we wspomnianych rejonach zobowiązać Rząd do wzmocnienia kontroli pracy pełnomocników rządowych i ich aparatu zarządzania.
Jesteśmy zdania, że pozytywne rozwiązanie wymienionych powyżej problemów przyczyni się do przezwyciężenia skrajnych tendencji w stosunkach polsko-litewskich, a także do umocnienia autorytetu Państwa Litewskiego w kraju i na arenie międzynarodowej.
22 stycznia
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
Do Państw członkowskich KBWE
Do Rady Europy
13 stycznia Litw i Polska podpisały Deklarację o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Jednakże wbrew ustaleniom Deklaracji polska mniejszość narodowa na Litwie nadal jest ograniczana w prawach politycznych, nie zezwala się jej w regionie historycznie zwartego zamieszkania na przeprowadzenie wyborów do samorządowych rad rejonowych. Oprócz tego, rozpoczął się proces bezprawnego zwalniania Polaków z pracy w różnych sferach życia społecznego, czynione są wysiłki ku rozwiązaniu rad najniższego szczebla – gminnych.
Korzystając z braku prawnego mechanizmu obronnego, pod kierownictwem komisarzy rządowych trwa i nasila się proces wywłaszczania z ziemi miejscowej ludności, prawowitych właścicieli. Ich byłą ziemię wykorzystuje się pod zabudowę, pod strefy rezerwowe miasta, pod zasiedlenie przybyłej ludności litewskiej, aby pozbawić ludność polską nie tylko własności, ale i możności wyłonienia własnej reprezentacji do władz samorządowych.
Prosimy, aby zwrot ziemi jej prawowitym właścicielom po likwidacji kołchozów odbywał się pod nadzorem organizacji międzynarodowych lub za ich wstawiennictwem, był kierowany przez wyłonionych przez miejscową ludność reprezentantów.
Pozbawienie polskiej mniejszości na Litwie praw politycznych i ekonomicznych prowadzi do jej rozproszenia i likwidacji. Apelujemy o obronę, zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi o prawach człowieka i mniejszości narodowych.
20 lutego
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
Związek Polaków na Litwie wyraża swe zaniepokojenie pogłębiającymi się polsko-litewskimi rozbieżnościami, brakiem zrozumienia ze strony władz litewskich rzeczywistych potrzeb i dążeń Polaków na Litwie.
Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest unikanie przez stronę litewską rzetelnego dialogu z autentycznymi przedstawicielami polskiej społeczności na Litwie, wybranymi w wyborach różnych szczebli bądź delegowanych przez polską masową organizację, jaką jest Związek Polaków na Litwie.
Tak na przykład, w Państwowej Komisji nie ma ani jednego reprezentanta Polaków z Wileńszczyzny, natomiast jest wielu przedstawicieli litewskich organizacji znanych ze swych antypolskich poglądów. Wnioski formowane przez tak dobraną komisję nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu rzeczy, a więc nie mogą przyczynić się do rozwiązania nabrzmiałych problemów Wileńszczyzny. Związek Polaków na Litwie uważa, że tylko drogą rzeczywistego dialogu z autentycznymi przedstawicielami polskiej społeczności na Litwie można osiągnąć wzajemne porozumienie.
Przyjęte na konferencji ZPL.
29 marca
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998D, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
My, uczestnicy konferencji Związku Polaków na Litwie, obradujący nad problemami zwrotu mienia i ziemi, w pełni popieramy rozpoczęta przez was akcję protestu przeciwko nowo powstałej biurokracji, która nie sprzyja uczciwemu zwrotowi ziemi jej prawowitym właścicielom. Szczególnie boleśnie odbywa się to w rejonach podwileńskich, gdzie pod różnymi pretekstami odbiera się ziemię od miejscowej ludności i przeznacza dla miejskiej biurokracji.
Przyjęte na konferencji ZPL.
29 marca
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
Umiłowany Ojcze Święty!
Kraj nad Wilią przetrwał surowe lata rządów komunistycznych. Wojujący ateizm przez długi okres usiłował wydrzeć wiarę z serc dorosłych i młodzieży. Nagonka na ludzi wierzących, wyszydzanie wiary świętej, preferowanie bezbożnictwa we wszystkich dziedzinach życia były podniesione do rangi polityki państwowej.
[…]
Żywimy wielką nadzieję, że wizyta Waszej Świątobliwości w naszym kraju posłuży rozwojowi zgody i jedności, zapanowaniu sprawiedliwości społecznej, podniesieniu ducha religijności, umocnieniu wiary, miłości i nadziei.
Oczekując z niecierpliwością na przyjazd Waszej Świątobliwości polecamy to dzieło Miłosierdziu Bożemu poprzez naszą Matkę Ostrobramską, która była i jest niezmiennie Orędowniczką, Pośredniczką i Pocieszycielką naszą.
Prosimy przyjąć wyrazy naszego najgłębszego szacunku i miłości.
Wilno, 5 września 1992
Deklaracja Wyborcza Związku Polaków na Litwie w wyborach do Sejmu Republiki Litewskiej
Niepodległa Litwa ma przed sobą trudny okres. Długą drogę reform pokonać można tylko demokratycznymi metodami, bez dyktatu, narzucania swojej woli, łamania praw człowieka i mniejszości narodowych.
Program wyborczy ZPL stawia za cel utworzenie nowoczesnego, demokratycznego państwa prawa, społeczeństwa wolnych i równych wobec prawa ludzi.
[…]
Polityka narodowościowa
Państwo litewskie powinno dążyć do zachowania wielokulturowości Litwy chroniąc i wspomagając kultury wszystkich zamieszkujących ją narodów i narodowości.
Zasięg każdego języka mniejszości narodowych powinien być respektowany i uwzględniony przy podziale administracyjnym kraju. Państwo litewskie powinno zdecydowanie działać dla poparcia kultur mniejszości narodowych, finansować poszczególne programy ich rozwoju.
Na wszystkich szczeblach nauczania dla mniejszości narodowych powinien być stosowany ich język, należy udoskonalić także tryb nauczania języka państwowego. Szczególne znaczenie ma rejestracja Uniwersytetu Polskiego w Wilnie jako placówki wychowującej miejscową inteligencję dla Litwy.
[…]
Nazwiska i imiona osób należących do mniejszości narodowych oraz nazwy miejscowości pochodzące z języków mniejszości powinny być używane w autentycznym brzmieniu i pisowni.
Państwo litewskie powinno zagwarantować przynajmniej jeden kanał telewizyjny dla audycji w języku polskim. Dotyczy to m.in. retransmisji Telewizji Polskiej oraz audycji polskich w radiu i telewizji litewskiej.
Władze Republiki Litewskiej powinny wspierać prasę oraz inną działalność wydawniczą w językach mniejszości narodowych.
25 października
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
W dobie obecnej odbywają się intensywne przygotowania projektu traktatu międzypaństwowego między Polską a Litwą, podpisanie którego ma nastąpić niebawem. Uświadamiamy sobie, że podpisanie traktatu mogłoby sprzyjać układaniu się przyjaznych stosunków i dobrosąsiedzkiej współpracy między dwoma sąsiednimi państwami, mogłoby przysłużyć się spokojnemu bytowi ludności polskiej na Litwie.
Przez ponad 50 lat ludność polska, od pokoleń zamieszkująca Wileńszczyznę i stanowiąca znaczną większość jej mieszkańców, nie miała możliwości decydowania o swoim losie. Decydowano o nas bez nas.
Są pewne obawy, że po raz kolejny historia może się powtórzyć. Dotychczas ludność polska nie miała możliwości nawet zapoznać się z tekstem projektu traktatu. Wzbudza pewny niepokój, że bez udziału autentycznych przedstawicieli Wileńszczyzny mogą być podjęte ustalenia, godzące w żywotne interesy ludności polskiej. Potwierdzeniom tego może służyć kolejne nasilenie agresywnej antypolskiej propagandy w środkach masowego przekazu Republiki Litewskiej, w wystąpieniach poszczególnych działaczy państwowych i rezolucjach sił politycznych, świadome dążenie do zaostrzenia konfliktu polsko-litewskiego. Kontynuuje się politykę likwidacji polskości na Wileńszczyźnie, opartą na teorii, że na Litwie nie ma Polaków, są jedynie spolonizowani Litwini, którym trzeba „dopomóc” w powrocie do litewskości.
Utwierdziliśmy się w przekonaniu, że władze litewskie, wpływowe siły polityczne nie były i dotąd nie są zainteresowane w pozytywnym rozwiązaniu żywotnie ważnych spraw i potrzeb ludności polskiej. Praktycznie żaden z naszych postulatów zgłoszonych w ciągu ostatnich lat na ręce najwyższych władz Republiki Litewskiej nie został uwzględniony, żadna z licznych deklaracji nie zaowocowała skuteczną realizacją. Jest oczywiste, że zasadniczym celem takiej działalności ma być doprowadzenie ludności polskiej do takiego stanu, by przestała stanowić społeczność świadomą swoich praw i interesów, swoich tradycji i odrębności narodowej. […]
Jesteśmy mocno przekonani, że wszelkie rozmowy i ustalenia pomiędzy Polską a Litwą, dotyczące sytuacji ludności polskiej na Wileńszczyźnie, mogą być prowadzone jedynie przy udziale jej autentycznych przedstawicieli. Tylko za ich akceptacją mogą być rozstrzygane kwestie dotyczące żywotnych interesów ludności polskiej.
10 sierpnia
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
Zjazd ZPL apeluje do Prezydenta, Sejmu oraz Rządu Republiki Litewskiej o opracowanie realnego programu aktywizacji gospodarczej Wileńszczyzny oraz jej rozwoju socjalnego, utworzenie w tym regionie wolnej strefy ekonomicznej, stworzenie dogodnych warunków dla inwestycji zagranicznych. Zwracamy się do Rządu Litwy i Polski o stworzenie polsko-litewskiego funduszu współpracy, pomagającego inwestycjom wzajemnym, opracowanie systemu gwarancji państwowych dla banków prywatnych, ulg podatkowych dla polskich firm inwestujących na Litwie oraz dla litewskich – w Polsce. […]
Zjazd zwraca się do samorządów o potrzebę opracowania lokalnych programów promocji regionu, o inicjowanie i popieranie wszelkich inicjatyw przedsiębiorczości, w tym turystyki. Istniejące w terenie i budowany Dom Polski w Wilnie winny też być na równi z ośrodkami kultury „inkubatorami” przedsiębiorczości”.
Zjazd popiera nadzieję utworzenia wokół Wilna strefy żywieniowej i uważa za konieczne powołanie z udziałem ZPL centrum promocji rozwoju regionalnego Wileńszczyzny. Uważamy, iż na Wileńszczyźnie, gdzie ziemie są mniej żyzne, rolnicy powinni być dodatkowo wspierani przez państwo poprzez subsydia i niżej oprocentowane kredyty. Postulujemy przestrzeganie praktykowanego przed laty podziału gruntów Litwy na kategorie urodzajności ziemi, według których powinny być wprowadzone stosowne ulgi dla rolników gospodarzących na gruntach mniej urodzajnych.
Podniesienie statusu społeczno-gospodarczego polskiej mniejszości na Litwie pozytywnie wpłynęłoby na rozwiązanie wielu innych problemów Polaków. Odkładanie tych spraw na później grozi wzrostem napięć nie tylko narodowościowych, lecz i socjalnych na Wileńszczyźnie.
Wilno, 18 kwietnia
Dokumenty Związku Polaków na Litwie 1988–1998, red. Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
