W spra­wie stwier­dze­nia go­spo­dar­stwa na­le­żą­ce­go do Przed­się­bior­stwa Pań­stwo­we­go Trak­to­rów i Ma­szyn Rol­ni­czych w No­wych Po­la­szkach.

Ko­mi­sja w skła­dzie: ob. Wo­ło­szyk Mi­chał — wójt gmi­ny, Ko­siec­ki Jan — pre­zes Sa­mo­po­mo­cy Chłop­skiej, Tre­der Wła­dy­sław — czło­nek Gmin­nej Ra­dy Na­ro­do­wej — stwier­dzi­ła dnia 30 czerw­ca 1947 na­stę­pu­ją­cy stan go­spo­dar­ki:

Go­spo­dar­stwo o za­bu­do­wa­niach do­brych. Zie­mia śre­dnia, stan in­wen­ta­rza ży­we­go — 4 kro­wy, 4 ko­nie, 1 ma­cio­ra i 2 war­chla­ki. Zie­mia w więk­szej czę­ści le­ży odło­giem, trak­to­rem po­o­ra­na i za­ro­śnię­ta chwa­sta­mi, ży­tem ma­ło ob­sia­na i w do­dat­ku źle. Zbo­że wio­sen­ne przed­sta­wia się źle, zie­mia po nim źle upra­wio­na. Chwa­sty spo­wo­do­wa­ły zły uro­dzaj. Z nie­których zbóż nie zbie­rze się za­sie­wu, np. łu­bin, sa­ra­de­la, mie­szan­ka, z po­wo­du te­go, że zo­sta­ły za późno za­sia­ne. Zie­mnia­ki do­pie­ro wscho­dzą, gdy w tym cza­sie in­ne kwit­ną. Naj­lep­sza zie­mia le­ży ugo­rem od ze­szło­rocz­nej podór­ki. Bu­ra­ki pa­stew­ne za­ro­śnię­te chwa­sta­mi. Ko­nie pa­są się na łą­kach, a zie­mnia­ki nieprze­o­ra­ne od za­sa­dze­nia. Trak­tor stoi w sto­do­le, a po­wi­nien być za­ję­ty pra­cą przez ca­ły dzień, dla obro­bie­nia ugo­rów pod zbo­że je­sien­ne. Ko­mi­sja stwier­dzi­ła bar­dzo zły stan go­spo­dar­ki i przy­szła do prze­ko­na­nia, że upra­wia się tu­taj sa­bo­taż.

Ko­mi­sja pro­po­nu­je ode­bra­nie oma­wia­ne­go go­spo­dar­stwa PP­TiMR i przy­dzie­le­nia go na trzech go­spo­da­rzy miej­sco­wej lud­no­ści, którzy by by­li w sta­nie za­pła­cić po­dat­ki i za­pew­nić swej ro­dzi­nie do­sta­tecz­ną ilość chle­ba.

No­we Po­la­szki, 30 czerw­ca

Wy­je­cha­łem na re­wi­zję do Tech­ni­kum Rol­ni­czo-Su­szar­ni­cze­go w Ja­bło­niu, po­wiat Par­czew. Szko­ła mie­ści­ła się w pięknym pała­cu, na­le­żą­cym przed woj­ną do hra­bie­go Au­gu­sta Za­moyskie­go. [...] Pa­łac oto­czo­ny był do­brze je­szcze za­cho­wa­nym parkiem, który do­cho­dził do ka­na­łu Wieprz–Krzna — chlu­by lu­bel­skich me­lio­ran­tów, a prze­kleń­stwa okolicz­nych rol­ni­ków. Kanał dłu­go je­szcze po uro­czy­stym otwar­ciu, w obe­cno­ści pierw­sze­go se­kre­ta­rza KC PZPR Władysła­wa Go­muł­ki, nie speł­niał swo­je­go za­da­nia. Miał usu­wać w mo­krych la­tach nadmiar wo­dy z łąk i pól, a w la­tach su­chych na­wa­dniać je. Speł­niał tyl­ko jedno z wy­zna­czo­nych za­dań — usu­wał wo­dę, wy­su­sza­jąc oko­licz­ne łą­ki. Wykonanie by­ło spar­ta­czo­ne. Win­nych brak.

W tym cza­sie też wy­bu­do­wa­no w go­spo­dar­stwie po­moc­ni­czym przy tech­nikum su­szar­nię pasz, spro­wa­dzo­ną za cięż­kie de­wi­zy. Su­row­cem dla tej su­szar­ni mia­ła być tra­wa z łąk, której po od­da­niu ka­na­łu po­win­no być, we­dług obli­czeń speców agro­no­mów, pod do­stat­kiem. Oka­za­ło się jed­nak, że mo­ce pro­duk­cyj­ne suszar­ni by­ły wy­ko­rzy­sty­wa­ne tyl­ko w 25%, a to głów­nie z bra­ku su­rowca, czy­li tra­wy. [...] Przy­no­si­ła [suszarnia] co­rocz­nie oko­ło pół mi­lio­na zło­tych strat [...]. Gdy­by mo­ce pro­duk­cyj­ne suszar­ni by­ły w peł­ni wy­ko­rzy­sta­ne, też by­ła­by stra­ta, po­nie­waż ko­szty pro­duk­cji znacznie przewyższa­ły do­cho­dy. [...] Należało prze­cież kupić i przy­wieźć ze Ślą­ska kil­ka­dzie­siąt wa­go­nów wę­gla, by móc su­szyć tra­wę. Tym­cza­sem w le­cie tra­wę moż­na wy­su­szyć na słoń­cu cał­ko­wi­cie za dar­mo.

Jabłoń, 10 gru­dnia

Prze­by­wa­łem na re­wi­zji w Rol­ni­czym Re­jo­no­wym Za­kła­dzie Do­świad­czal­nym w Koń­sko­wo­li, w po­wie­cie pu­ław­skim. Przedmiotem re­wi­zji by­ły dział­ki pra­cow­nicze, in­wen­tarz ży­wy u pra­cow­ni­ków i wy­ko­rzy­sty­wa­nie sa­mo­cho­dów pry­wat­nych do ce­lów służ­bo­wych. Spraw­dza­łem wy­ko­na­nie po­sta­no­wień po­prze­dnich kon­troli. [...]

We­dług prze­pi­sów pra­cow­ni­kom sta­łym na­le­ży się zie­mia pod zie­mnia­ki — 25 arów, ogródek przy­do­mo­wy — 5 arów. [...] Zakład ma też obo­wią­zek wy­ko­nać nie­od­płat­nie wszy­st­kie pra­ce zwią­za­ne z upra­wą zie­mnia­ków. Pra­cow­nik mo­że zrezygnować z zie­mi pod zie­mnia­ki i wte­dy przy­słu­gu­je mu pie­nięż­ny ekwi­wa­lent w kwo­cie rów­nej 25 kwin­ta­lom ziemnia­ków. [...] Znacz­na część pra­cow­ni­ków w Koń­sko­wo­li nie chcia­ła jed­nak ko­rzy­stać z tych do­bro­dziejstw i wo­la­ła otrzy­mać mniej­szą dział­kę, 15-aro­wą, by móc upra­wiać in­ne ro­śli­ny — po­rzecz­ki i róże, a wła­ści­wie ich sa­dzon­ki. [...] Z dział­ki 15-aro­wej moż­na ze­brać oko­ło 15.000 krze­wów i sprze­dać po 3 zło­te, co da­wa­ło 45.000 zło­tych. (Za ta­ką su­mę moż­na by­ło już na­być sa­mo­chód mar­ki „Sy­re­na”.) Pra­cow­ni­cy prze­zna­cza­li te pie­nią­dze przede wszy­st­kim na budo­wę wła­snych do­mów. [...]

In­spek­to­rzy NIK uzna­li ta­ką dzia­łal­ność, zwa­ną po­gar­dli­wie ba­dy­lar­stwem, za szko­dli­wą. [...] Lu­stra­cja wy­ka­za­ła, że kil­ku pracow­ni­ków (w tym dy­rek­tor na­czel­ny i wszy­scy kie­row­ni­cy) mia­ło przy­do­mo­we ogród­ki więk­sze niż prze­pi­so­we 5 arów. [...] Upra­wą po­rze­czek i róż zaj­mo­wa­ło się przede wszy­st­kim kie­row­nic­two za­kła­du. [...]

Do­ko­na­li­śmy tak­że prze­glą­du pra­cow­ni­czych kur­ni­ków i chle­wi­ków. Prze­pi­sy ze­zwa­la­ły na utu­cze­nie w cią­gu ro­ku dwóch świń i trzy­ma­nie 30 sztuk dro­biu. Tym­cza­sem w kur­ni­ku żo­ny dy­rek­to­ra na­li­czy­li­śmy 93 ku­ry. [...]

Prze­ja­zdy sa­mo­cho­da­mi pry­wat­ny­mi by­ły sto­so­wa­ne na­gmin­nie i bez za­cho­wa­nia ele­men­tar­nych za­sad przy­zwo­i­to­ści. [...] Każ­dy, kto miał wła­sny sa­mo­chód, pi­sał bez ogra­ni­czeń, że nim służ­bo­wo jeź­dził. [...] W księ­go­wo­ści nie wymaga­no żad­nych do­ku­men­tów uza­sa­dnia­ją­cych wy­ja­zdy. [...] Nic dziw­ne­go, że nie­którzy prze­jeż­dża­li wła­sny­mi samo­cho­da­mi kil­ka­na­ście tysięcy ki­lo­me­trów mie­sięcz­nie, zgar­nia­jąc su­my prze­wyż­sza­ją­ce wy­na­gro­dze­nie.

Końskowola, 19 gru­dnia

Wy­je­cha­łem w te­ren, do go­spo­dar­stwa po­moc­ni­cze­go przy Tech­ni­kum Rol­ni­czo-Su­szar­ni­czym w Ja­bło­niu. [...] Wi­dać tam by­ło na każ­dym kro­ku ba­ła­gan i brak ja­kiej­kol­wiek go­spo­dar­no­ści. Bu­dyn­ki go­spo­dar­cze nie by­ły re­mon­to­wa­ne i gro­zi­ły zawaleniem. Daw­ny bu­dy­nek ad­mi­ni­stra­cyj­ny fol­war­ku wy­ko­rzy­sty­wa­ny był obe­cnie na mie­szka­nia dla pracowni­ków. Nie remontowa­no go od upań­stwo­wie­nia dóbr hra­bie­go Za­moyskie­go, czy­li od za­koń­cze­nia woj­ny. [...] Do po­je­nia krów przywożono wo­dę becz­ko­wo­zem, po­mi­mo że obok go­spo­dar­stwa prze­bie­gał wo­do­ciąg. Wszy­st­kie zanied­ba­nia spo­wo­do­wa­ne by­ły nie­gospo­dar­no­ścią kie­row­ni­ków, którzy by­li też czę­sto zmie­nia­ni, prze­waż­nie za nieudol­ność i pi­jań­stwo. [...]

Po­wo­ła­łem ko­mi­sję [...]. Uda­łem się na cze­le tej ko­mi­sji do go­spo­dar­stwa na lu­stra­cję pry­wat­nych kur­ni­ków i chlewików, pozbi­ja­nych z de­sek, dyk­ty, bla­chy i pa­py. U kil­ku pra­cow­ni­ków stwier­dzi­li­śmy do­brze roz­wi­nię­te ho­dow­le trzo­dy chlew­nej. Kosztem pań­stwo­wej ka­sy tu­czo­no pry­wat­ne świ­nie. [...] Obo­ro­wy Ste­fan P. miał w swo­ich chle­wi­kach 21 świń (do­pu­szczal­ne były dwa tucz­ni­ki w cią­gu ro­ku).

[...] Opi­sa­łem wszy­st­kie nie­pra­wi­dło­wo­ści w pro­to­ko­le re­wi­zji [...]. Czy to przy­nio­sło ja­ki­kol­wiek sku­tek, mia­łem poważ­ne wątpli­wo­ści. Prze­cież nie­u­ję­cie w ewi­den­cji księ­go­wej su­szar­ni o war­to­ści 8 mi­lio­nów zło­tych by­ło usta­lo­ne z jed­no­st­ką nadrzęd­ną, której za­le­ża­ło na tym, aby wy­ka­zy­wać w do­ku­men­tach księ­go­wych jak naj­mniej­sze straty.

Jabłoń, 7 ma­ja

Za­czą­łem re­wi­do­wać Go­spo­dar­stwo Po­moc­ni­cze przy Tech­ni­kum Ra­chun­ko­wo­ści Rol­nej w Kle­men­to­wi­cach, o powierzchni 33 hek­ta­rów. [...] Prze­a­na­li­zo­wa­łem za­sa­dy je­go eg­zy­sten­cji i przy­szło mi na myśl, że dy­rek­tor ta­kiej in­sty­tu­cji ma aniel­skie życie. Za każ­dą sprze­da­ną to­nę zbo­ża otrzy­mu­je do­ta­cję w wy­so­ko­ści 50 pro­cent ce­ny. [Ce­ny by­ły wte­dy usta­la­ne od­gór­nie, za zbo­że z PGR-ów pła­co­no 50 pro­cent wię­cej niż od rol­ni­ków in­dy­wi­du­al­nych.] Nikt się go nie py­ta, skąd ma zbo­że. W ta­kiej sy­tu­a­cji wy­star­czy tyl­ko pod­je­chać z przy­cze­pa­mi pod punkt sku­pu, gdzie rolnicy sprze­da­ją zbo­że pań­stwu i ku­pić od nich ziar­no, pła­cąc na przy­kład 10 pro­cent wię­cej od cen pań­stwo­wych. Następ­nie wy­ka­zać w do­ku­men­tach, że to zbo­że z własnego zbio­ru i sprze­dać go pań­stwu. Przy ta­kiej trans­ak­cji pozosta­je zysk w wy­so­ko­ści 40 pro­cent. Moż­na tym spo­so­bem po­pra­wić wy­daj­ność z hek­ta­ra. Moż­na do­stać pre­mię, a mo­że i me­dal.

Klementowice, 10 kwiet­nia

Kie­row­nik [...] ka­zał mi je­chać na re­wi­zję do Go­spo­dar­stwa Po­moc­ni­cze­go przy Tech­ni­kum Ho­dow­li Ro­ślin i Nasiennictwa w So­bie­szy­nie. [...]

Dy­rek­to­rem go­spo­dar­stwa był Ta­de­usz W. [...] Po­prze­dni dy­rek­tor inż. Zbi­gniew W. zo­stał odwo­ła­ny [...], ale nadal mie­szkał w pa­ła­cu i brał pie­nią­dze, rze­ko­mo za niewy­ko­rzy­sta­ne urlo­py wy­po­czyn­ko­we z ostat­nich trzech lat. Ta­de­usz W. zo­stał przenie­sio­ny do So­bie­szy­na z PGR-u w Przy­tocz­nie. [...] Miał śre­dnie wy­kształ­ce­nie i był na­ło­go­wym alkoholi­kiem. [...] Przypomnia­łem so­bie, że kil­ka lat te­mu, gdy by­łem w Przy­tocz­nie, [...] za­sta­łem tam pi­ja­ne­go kie­row­ni­ka, śpią­ce­go w sto­do­le. To był wła­śnie Ta­de­usz W. [...] Księ­go­wy Bo­le­sław L. i je­go za­stęp­czy­ni Zo­fia K. nama­wia­li mnie, że­bym coś zro­bił z tym pijakiem, bo się nie nada­je na dy­rek­to­ra. [...] Po­wie­dzia­łem, że [...] mnie in­te­re­su­je tyl­ko, czy on pi­je za swo­je, czy za państwo­we pie­nią­dze, a pro­ble­ma­mi mo­ral­ny­mi pra­cow­ni­ków po­win­na się zająć orga­ni­za­cja par­tyj­na, do której na­le­ży dyrektor. [...]

Po­prze­dni dy­rek­tor Zbi­gniew W. nie był zwo­len­ni­kiem pi­cia wód­ki, miał jed­nak in­ne hob­by. [...] Bu­do­wał dla sie­bie do­my. Wyko­rzy­sty­wał do te­go cią­gni­ki i sa­mo­cho­dy z pod­le­głe­go mu go­spo­dar­stwa i nie pła­cił za trans­port. [...] Przy bu­do­wie do­mów wy­ko­rzy­sty­wał też pod­le­głych mu ro­bot­ni­ków. Ża­den jed­nak nie chciał się do te­go przy­znać. Dy­rek­tor nie wy­rzą­dził im krzywdy. Za­pi­sy­wał im ca­łą dniów­kę i go­dzi­ny nad­licz­bo­we w go­spo­dar­stwie i je­szcze do­pła­cał z własnej kie­sze­ni na pi­wo. [...] Ro­bił du­żo in­nych ma­chlo­jek, ale tak, że trud­no by­ło to udo­wo­dnić. Na przy­kład 12-hek­ta­ro­wy sad od­dał w dzier­ża­wę Ja­no­wi M. [...] Z ta­kie­go sa­du moż­na by­ło uzy­skać oko­ło 900.000 zło­tych docho­du rocz­nie. Dy­rek­tor wy­dzier­ża­wił go za kwo­tę 22.000 zło­tych. Nie ule­ga­ło wąt­pli­wo­ści, że znacz­nie więk­szą su­mę dzier­żaw­ca za­pła­cił do je­go kie­sze­ni. Przy ta­kim go­spo­da­ro­wa­niu Zbi­gnie­wo­wi W. po­wo­dzi­ło się nie­źle. W gospodarstwie jed­nak cią­gle by­ły stra­ty.

Sobieszyn, 22 wrze­śnia

Uczestniczyłem w Łomży w plenum KW na temat rolnictwa. Powiedziałem bardzo prosto, że dobre gospodarstwo indywidualne lepiej służy Polsce niż złe PGR. Zobaczyłem trzy dobre gospodarstwa chłopskie. W jednym z nich starsza kobieta powiedziała, że woli aparatem Alfa-Laval wydoić 20 krów, niż opiekować się dwiema wnuczkami. Przy kolacji w domu chłopskim mówiono bez końca o braku maszyn do zbioru i kiszenia traw. Ogólnie w mieście brak mięsa, na wsi brak azotu.

Łomża, 26 kwietnia

Roz­po­czą­łem ba­da­nie bi­lan­su w Wo­je­wódz­kim Ośrod­ku Po­stę­pu Rol­ni­cze­go w Koń­sko­wo­li. [...] Pod­da­łem dość grun­tow­ne­mu ba­da­niu obrót i ewi­den­cję in­wen­ta­rza ży­we­go. Mię­dzy in­ny­mi prze­pro­wa­dzi­łem ana­li­zę, ile zwie­rząt pa­dło lub zo­sta­ło z ko­niecz­no­ści ubi­tych w ostat­nim ro­ku. Da­ne wy­wo­ła­ły mo­je obu­rze­nie. [...] Naj­wię­cej pa­dło tucz­ni­ków wieprzo­wych: 110 sztuk, czy­li 11,9 pro­cent ogól­ne­go sta­nu. Wi­dać wie­przo­wi­na ko­muś sma­ko­wa­ła. [...]

W dokumenta­cji pa­dnięć by­ły licz­ne nie­pra­wi­dło­wo­ści. Nig­dy nie prze­pro­wa­dzo­no po­stę­po­wa­nia zmie­rza­ją­ce­go do usta­le­nia, czy pa­dnię­cia nie na­stą­pi­ły z wi­ny osób od­po­wie­dzial­nych za opie­kę. Nie by­ło tak­że ani jed­ne­go przy­pad­ku uka­ra­nia ko­go­kol­wiek. [...] Pro­to­ko­ły sta­no­wią­ce do­wo­dy pa­dnięć by­ły nie­kom­plet­ne, bra­ko­wa­ło na przy­kład dia­gno­zy le­ka­rza we­te­ry­na­rii, [...] nie po­da­no, gdzie się podzia­ło mię­so z ubi­tej kro­wy. [...] W jed­nym przy­pad­ku ubo­ju z koniecz­no­ści [...] dia­gno­za le­ka­rza brzmia­ła: „za­dła­wie­nie”, przy czym nie po­da­no, co sta­ło się z mię­sem. [...]

Więk­szość tych pa­dnięć by­ła fik­cją. Zwie­rzę­ta ubi­ja­no, a mię­so dzie­lo­no wśród gro­na osób pra­cu­ją­cych, nie wy­łą­cza­jąc dy­rek­to­rów.

Końskowola, 14 wrze­śnia

Czekałam na „Dziennik Telewizyjny”, gdzie, jak obiecywano, miały być podawane „szerokie sprawozdania”. Tak jak ja czekały miliony Polaków. I tu nastąpiło coś, co przekracza wszelkie granice przyzwoitości. Na początku „Dziennika” podali jakieś nieważne wiadomości o wizycie Gierka w jakimś PGR-ze. Długo pokazywali hodowlę świń, mlaskające nad korytem świnie, kwiczące prosiaki. Dopiero potem — dano migawkę z bytności Papieża w Nowym Targu. Jakiż to dowód chamstwa.

Warszawa, 8 czerwca

Miałem zbadać skargę na dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego [WOPR] w Końskowoli, Kazimierza Ch. [...] Najważniejszy zarzut dotyczył tego, że dyrektor buduje dom, wykorzystując materiały i pracowników WOPR. [...]

Wszystko okazało się zgodne z prawdą. [...] Dyrektorowi włos z głowy nie spadł za to, że budował „altankę”, jak napisał w wyjaśnieniu, na koszt podległego mu Ośrodka. [...] Po kilku miesiącach w Końskowoli zaczęła rządzić „Solidarność”, a dyrektor Ch. włączył się aktywnie w jej działalność. W klapę marynarki wpiął sobie ogromną plakietkę z nazwą związku i oddał urządzenia poligraficzne w Ośrodku do dyspozycji „Solidarności” Ziemi Puławskiej. Drukowano na nich wszystkie związkowe biuletyny. [...] Dopiero gdy nadszedł stan wojenny, dostał kopniaka i odszedł do Instytutu Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, gdzie poświęcił się pracy naukowej. Pieniędzy za „altankę” nigdy nie zwrócił.

Końskowola, 28 lipca